سال‌ها پیش که برای نخستین بار واژه «واق واق» برای توصیف نقوش یک فرش به گوشم خورد، بسیار تعجب کردم و هر چه فکر کردم نتوانستم ربطش را به آن فرش زیبا بیابم. بعدها متوجه شدم که در افسانه‌های ایران زمین به درختی گفته می‌شود که میوه‌هایش به شکل انسان‌ها و حیواناتند، هر صبح بهار می‌کند و هر شب خزان، و درختی‌ست سخنگو که در اقصای شرق در جزیره‌ها می‌روید. در شاهنامه، اسکندر که به پایان دنیا سفر می‌کند درختی سخنگو می‌بیند. در گرشاسب نامه نیز شرح مفصلی از آن داده شده. این افسانه به صورت نقشمایه در هنر ایران…

بود مرد هنرور را هر انگشت / کلیدی بهر قفل رزق در مشت از آن دستی که ناید هیچ کاری / بود بر تن عجب بیهوده باری چلیپای نستعلیق به خط میرعماد، ۱۰۲۴ هجری قمری، امضای هادی با تاریخ ۱۱۶۹ هجری قمری در حاشیه آمده که تذهیب صفحه را ۱۴۵ سال بعد انجام داده است. هادی، تذهیب کار نام‌آور دربار گورکانیان هند در دهلی بود. با هجوم افغان‌ها به ایران و پایان سلسله صفوی دربار گورکانیان هند پذیرای بسیاری از هنرمندان و شاعران ایرانی شد. صفحات خطوط بزرگان خوشنویسی چون میرعلی هروی و میرعماد با زَر تذهیب می شدند و…

محمد سیاه قلم یا غیاث‌الدین محمد نقاش تبریزی، از نوابغ نقاشی ایران است. در نقاشی‌هایش دیوها در حالات گوناگون چون رقص و نواختن موسیقی و شادخواری گرچه در غل و زنجیر تصویر می‌شدند. هیولاهایی که در نهایت ظرافت با مرکب سیاه پرداخت می‌شدند و غمگین یا شاد بودند. سبکش در تاریخ نقاشی ایران یگانه بود و در دوران تیموری در هرات و تبریز می‌زیست. نقاشی‌هایش بسیار کمیابند و بیشترین تعداد آنها در آلبومی (مرقع) در کتابخانه قصر توپکاپی استانبول نگهداری می‌شوند که در جریان تسخیر تبریز توسط عثمانیان از کتابخانه سلطنتی تبریز به غنیمت برده شده‌اند و نقاش‌اش نیز اکنون…

دیروز دوست عزیزی تصاویر ظرفی را که در موزه‌ای در فرانسه نگهداری می‌شود، برایم فرستاد تا خطوط رویش را بخوانم. صراحیِ چینیِ زیبایی به رنگ آبی و سپید و لعابی شفاف و درخشنده. در دوره صفوی به علت تمایل بازار داخلی به ظروف چینی، شاه عباس تعدادی استاد کار را از چین به ایران آورد که علاوه بر استادکاران ایرانی به تولید و آموزش ساخت این ظروف مشغول شوند. حاصل کار نمونه‌هایی بی‌نظیر از ظروف چینی بودند که نقوش‌شان آمیزه‌ای از هنر ایران و چین بود. بر روی این صراحی زیبا یک رباعی از عمر خیام آمده که بسیار دلچسب…

ما و می و زاهدان و تقوا / تا یار سر کدام دارد شعر حافظ حک شده بر روی جام سیمین شراب، اواخر دوره تیموری یا اوایل دوره صفوی، محفوظ در موزه اسمیتسونیان، واشنگتن تا دوره قاجار استفاده از لیوان در ایران مرسوم نبود و برای نوشیدن از پیاله که به آن، جام و ساغر نیز می‌گویند (چینی، فلزی یا سفالین) استفاده می‌شده، هنوز در آسیای میانه برای نوشیدن چای و آب از پیاله استفاده میکنند.

امروز حینِ تفرج و تماشا، ناگهان چشممان به دیدارِ تمثالِ مبارکِ سلطان بن سلطان، خاقان بن خاقان، شاهنشاه قَدَر قدرت رستم صولت، بدر السلاطین، شمس الملوک، فتحعلیشاه قاجار روشن شد که پنداری بیرق اسلام را در قلب ام القرای ینگه دنیا به اهتزاز درآورده بودند.(به لطف مهرعلی، نقاش چیره دست دربار که دوازده نقاشی از فتحعلیشاه کشیده است و خود را در امضایش کمترین غلام می‌خواند، در بسیاری از موزه‌های مهم دنیا، فتحعلیشاهِ نالایق، به جاودانگی رسیدهاست)

بشقاب‌های دوره ساسانی بی‌شک از نقاط اوج هنرِ ایرانند. این بشقاب‌ها که معمولا از جنس نقره هستند و گاهی اوقات زر اندود، استفاده تزئینی داشتند و از سوی دربار ساسانی و دربارهای محلی به عنوانهدیه و لوح افتخار استفاده می‌شدند. بشقاب شاپور اول، پسر اردشیر و دومین شاه قدرتمند ساسانی، که او را در حال شکار گراز نشان می‌دهد، از شاهکارهای بی‌بدیل هنر ساسانی‌ست. بشقاب، علاوه بر اینکه با قلمزنی و چکش‌ کاری نقش گرفته، برای سه بعدی کردن سوژه از ریختگری و لحیم کاری نیز بهره برده است. بشقاب به صورت دو پوسته است و از ۱۹ قطعه مختلف…

امروز حین پرسه زدن در موزه مقدم، توجه‌ام به تکه کاشیِ شکسته‌ای که روی دیوار نزدیک سقف نصب شده بود، جلب شد. خطوط آشنای کاشیِ رنگ‌ و‌ رو رفته برایم قصه‌ای از اعماق هزاره‌ها تعریف کرد. کاشیِ شکسته، تصویرگر داستان بهرام گور و آزاده بود (که هم در شاهنامه فردوسی و هم در هفت پیکر نظامی نقل شده است). بهرام گور، شاه ساسانی بر پشت شتر در حال شکار با کمان است و کنیزِ رومیِ او آزاده، در حال نواختن چنگ. کاشی زرین فام به قرن هفتم هجری تعلق داشت و من در حیرت که این داستان و این نقش،…

پسری در لباس ایرانی، اثرِ «یان لیونس» نقاش برجسته هلندی در قرن هفدهم میلادی. این اثر به همراه تعداد زیادی از آثار نقاشان هلندی در نمایشگاهی با عنوان “رامبراند، ورمیر و عصر طلایی هنر هلند” در موزه لوور شعبه ابوظبی در حال نمایش است. نمایشگاه از نظر تعداد و کیفیت آثار ارایه شده به خصوص از رامبراند بسیار چشمگیر است و همچنین طراحی و نورپردازی آن نیز به بهترین شکل انجام شده است.

سفالینه‌های زرین فام کاشان در قرن ششم هجری و متعلق به دوران سلجوقیان نشان می‌دهد که نقاشان ایرانی تحت تأثیر دنیای هنر شرقِ دور، اصول چهره‌نگاریِ شرقی را با رعایت سبک منحصر به فرد نقاشی ایرانی، بسیار پیش از ورود مغولان پذیرفته بودند.