مسجد مغاک عطاری که در قلب بخارای ازبکستان واقع شده، یکی از قدیمی‌ترین مساجد بازمانده در آسیای مرکزی است که تاریخی پر از لایه های مذهبی و فرهنگی دارد. نام «مغاک» به معنی «گود» یا «چاله» است که به دلیل قرار گرفتن این مسجد زیر سطح زمین، بر اثر قرن‌ها انباشت رسوبات، به آن داده شده است.
تاریخ مسجد مغاک عطاری به دوران پیش از اسلام بازمی گردد، زمانی که بخارا به عنوان یک مرکز برجسته زرتشتی شناخته می‌شد. شواهد باستان شناسی نشان می‌دهد که در محل فعلی مسجد، زمانی معبدی زرتشتی وجود داشته و پایه‌های این معبد هنوز هم بخشی از مسجد امروزی را تشکیل می‌دهند. پس از فتح اسلامی آسیای مرکزی و گسترش اسلام دربخارا، این مکان برای عبادات اسلامی بازسازی و استفاده شد.
گفته می شود که حتی پس از گسترش اسلام، جمعیت محلی، از جمله یهودیان و زرتشتیان، همچنان از مسجد برای مراسم خود استفاده می‌کردند. نزدیکی کنیسه به مسجد، نمونه‌ای از همزیستی مذهبی و فرهنگی این منطقه در آن زمان بود. برای مدتی، این مسجد به مکانی برای همگر‌ایی جوامع مذهبی مختلف تبدیل شد که نشانه‌ای از تنوع مذهبی و فرهنگی بخارا بود.
مسجد مغاک عطاری به دلیل سبک معماری منحصربه فرد و التقاطی خود که آمیزه‌ای از عناصر اسلامی و پیش از اسلام است، شهرت دارد. این مسجد نشان دهنده تأثیرات سبک‌های محلی و نمادهای مذهبی پیش از اسلام برمعماری اولیه اسلامی در آسیای مرکزی است. بنای امروزی مسجد به قرن دوازدهم میلادی باز می‌گردد، هرچند بخش‌های زیادی از آن در طول قرن‌ها مرمت و تغییر یافته است.
یکی از ویژگی‌های برجسته این مسجد، نمای زیبا و پر‌جزئیات از آجرکاری‌های ظریف است که با الگوهای هندسی، نقوش گل‌دار و کتیبه‌های کوفی تزیین شده است. این جزئیات نمایانگر ترکیبی از سنت‌های تزئینی سغدی، زرتشتی و اسلامی است. ورودی قوسی شکل مسجد با این آجرکاری‌های ظریف تزئین شده و به یکی از نمادهای معروف معماری اسلامی دوره میانه در بخارا تبدیل شده است.
داخل مسجد، هرچند ساده است اما سقف‌های گنبدی شکل با ستون‌های چوبی، حمایت می‌شود که یکی از ویژگی‌های سنتی مساجد اولیه منطقه است. طبیعت زیرز‌مینی مسجد، که بخش‌هایی از آن در دل زمین حفر شده، به آن حالتی رازآلود بخشیده و گویی در دل زمین پنهان شده است.
در طول تاریخ، مسجد مغاک عطاری موضوع افسانه‌های مختلفی بوده است. یکی از این داستان‌ها می‌گوید که مسجد در زمان حمله مغول درقرن سیزدهم توسط ساکنان بخارا دفن شده تا ازتخریب آن جلوگیری شود. قرن‌ها بعد، مسجد حفاری و بازسازی شد که منجربه کشف پایه‌های باستانی و لایه‌های پیش از دوران اسلامی آن شد. این فر‌آیند «کشف مجدد» مسجد، آن را به نمادی از بقا و مقاومت در برابر قرن‌ها تغییرات سیاسی و فرهنگی تبدیل کرد.
یکی دیگر از افسانه‌ها به ارتباط مسجد با صوفیان اولیه‌ای که از بخارا عبور می‌کردند اشاره دارد. این شهر هموار‌ه مرکز تصوف بوده است و گفته می‌شود برخی از مشایخ صوفیه به این مسجد می‌آمدند و جذب فضای متواضع و باستانی آن می‌شدند.
امروزه مسجد مغاک عطاری به مثابه موزه‌ای زنده از تاریخ لایه لایه‌ی بخارا شناخته می‌شود. اگرچه دیگر به عنوان مسجد فعال برای نماز‌های روزانه استفاده نمی شود، اما به شکل بنایی تاریخی که تأثیرات متنوع فرهنگی و مذهبی بر بخارا را نشان می‌دهد، حفظ شده است.
