پهلوان محمود خوارزمی، مشهور به پوریای ولی، یکی از اسطوره‌های بزرگ ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای در تاریخ ایران است. او که در قرن هفتم هجری قمری (۱۳میلادی) زندگی می‌کرد، نه تنها به عنوان کشتیگیری قدرتمند شناخته می‌شد، بلکه به دلیل منش پهلوانی، سخاوت، تقوا و تعهد به اصول اخلاقی مورد احترام بسیاری بود. پوریای ولی نماد کاملی از پهلوانی و جوانمردی در فرهنگ ایرانی و اسلامی است. داستان‌ها و حکایت‌های فراوانی دربارۀ او نقل شده که نشان دهنده جایگاه والای او در جامعه ایران است.
پوریای ولی به عنوان نمونه بارزی از اخلاق پهلوانی در ایران، نه تنها به مهارت‌های فیزیکی در کشتی مشهور بود، بلکه ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی بالایی را در زندگی خود پیاده می‌کرد. این ارزش‌ها شامل تواضع، فروتنی، احترام به دیگران، و حمایت از مظلومان بود. او همچنین به تقوا و خودسازی معنوی باور داشت و تلاش می‌کرد همواره الگویی اخلاقی برای دیگران باشد. یکی از معروف‌ترین داستان‌ها درباره پوریای ولی، ماجرای مبارزه او با کشتیگیری از هندوستان است که درآن پوریای ولی پس از شنیدن دعای مادر حریف با اینکه می‌توانست برنده شود، عمداً شکست خورد تا دل مادر او نشکند.
آرامگاه پوریای ولی در شهر خیوه، یکی از شهرهای تاریخی منطقه خوارزم در ازبکستان امروزی واقع شده است. این آرامگاه که به سادگی و وقار طراحی شده، نشان دهنده احترام عمیقی است که مردم این منطقه نسبت به پوریای ولی دارند.
معماری این آرامگاه برگرفته از سبک‌های سنتی معماری خوارزم است که در آن زمان تحت تأثیر معماری ایرانی قرار داشت. بنای آرامگاه با استفاده از آجرهای گلی و کاشی‌های فیروزه‌ای تزئین شده که یکی از ویژگی‌های بارز معماری این منطقه به شمار می‌آید. همچنین، گنبدی زیبا با کاشی‌کاری‌های آبی فیروزه‌ای در داخل و سبز در نمای بیرونی بر فراز آرامگاه قرار گرفته است که به آن جلوه‌ای خاص می‌بخشد. در سراسر فضای داخلی آرامگاه، کاشی‌های آبی و سفید به چشم می‌خورد که با خط نستعلیق و زبان فارسی اشعار پوریای ولی بر جای‌جای برخی از آن‌ها نقش بسته است. این کاشی‌کاری‌های هنری که با دقت بسیار انجام شده اند، جلوه‌ای از زیبایی و معنویت را به فضای آرامگاه می‌بخشند.
آرامگاه پوریای ولی به عنوان مکانی مقدس، همواره مورد توجه مردم محلی و ورزشکاران قرار دارد. مردم محلى دائماً برای زیارت به این مکان می‌آیند و فضای آرامگاه با حضور قاری قرآنی که در گوشه‌ای به تلاوت آیات قرآن مشغول است، حالتی روحانی و معنوی پیدا کرده است. در خیوه چنین رسم است که عروس و دامادها در روز عروسی به زیارت آرامگاه پوریای ولی می‌آیند و از او طلب برکت و خوشبختی می‌کنند. این رسم، پیوند عمیق مردم با پهلوانان و ارزش‌های اخلاقی و معنوی را نشان می‌دهد که هنوز هم در زندگی اجتماعی آنان جایگاه ویژه ای دارد.
آرامگاه پوریای ولی صرفا مکانی زیارتی برای ورزشکاران و پهلوانان محسوب نمی‌شود بلکه این آرامگاه به عنوان نمادی از فرهنگ پهلوانی و ارزش‌های اخلاقی در میان مردم منطقه خوارزم و دیگر مناطق ایران و آسیای میانه شناخته می‌شود. بسیاری از کشتی‌گیران و ورزشکاران به این مکان می‌آیند تا با الهام از زندگی پوریای ولی، روحیه پهلوانی و جوانمردی خود را تقویت کنند.
همچنین، آرامگاه او در حکمِ نقطه‌ای درخشان از پیوند و درهم‌تنیدگی میانِ فرهنگ های مختلفِ این منطقه، جاذبه‌ای برای علاقه‌مندان به تاریخ، معماری و میراث معنوی به شمارمی آید.
